درصد
چشمگیری از از کودکان، بر اثر عواملی گوناگون (چون عوامل ارثی، عوامل دوره
بارداری مادر، اشکالات موقع تولد و یا بروز بیماری ها و حوادث اولین سال
های طفولیت) دچار نقیصه هایی از نظر ذهنی و جسمی می گردند که این نقیصه ها
یا معلولیت،گاه به علت فقدان راه حل مناسب، در تمام سنین و تا آخر عمر
اینگونه کودکان، با آنان همراه می باشد. علی رغم برنامه های گسترده ای که
در امر پیشگیری از معلولیت، در سطوح گوناگون در جوامع مختلف اجرا می گردد،
متاسفانه گویی هیچ گاه نباید منتظر ریشه کن شدن اینگونه نقیصه ها در ابنا
بشر بوده و یا حداقل آنکه تاکنون قدمی اساسی در این راه برداشته نشده است.
به همین جهت به منظور کاهش مشکلات در رابطه با بروز نقیصه های جسمی و ذهنی،
معمولا در هر جامعه به دو اقدام اساسی می پردازند. قدم اول،سعی و کوشش هر
چه بیشتر در امر پیشگیری از معلولیت و جلوگیری از بروز نقایص ذهنی و جسمی، و
قدم دوم، ایجاد امکانات لازم رفاهی و توانبخشی در خدمت معلولان و خانواده
های آن هاست (داورمنش،1385).
یکی
از راه های انجام چنین فعالیت ها و تحقق اهداف تربیتی و آموزشی برای
کودکان کم توان ذهنی استفاده از هنرهای نمایشی است. مثلا نمایش ساده ای چون
پانتومیم بیشتر هدف های آموزشی را در بر دارد و کودک می تواند از آن برای
دستیابی به تمرکز افکار و دقت کمک بگیرد. همچنین می توانیم هدف های تعلیم و
تربیت را جهت اصلاح رفتار د رقالب نمایش پیاده کنیم و با تمرین های بسیار و
با کمک سایر مربیان،آن ها را برای مسئولیت پذیری، ایفای نقش، سازگاری
اجتماعی و عاطفی و تعدیل رفتار آماده کنیم. از طرفی با تشویق این کودکان به
اجرای بازی های نمایشی می توان کودکان تماشاگر را نیز به انجام این
تمرینات نمایشی ترغیب نمود (مقدسی،1373).
تاریخچه ی کم توانی ذهنی
در
مورد تاریخچه ی کم توانی ذهنی باید گفت این پدیده قدمتی همپای تاریخ بشر
دارد. چه ،از همان آغاز پیدایش انسان، عوارضی از قبیل اشکالات ژنتیک،
اختلالات دوره جنینی، اشکالات زایمان، بیماری کم توانان ذهنی نیز شواهد
علمی زیادی در دسترس نیست.چیزی که تا حدی مشخص است اینکه چنین افرادی در
گذشته کمتر مورد توجه بوده اند. در اواسط قرن بیستم،بررسی وعمیق و همه
جانبه در زمینه کم توانی ذهنی، شکوفایی یافت. به نظر می رسد به همانگونه که
تولد و گسترش هر علم بستگی تام به نیاز های بنیادی جامعه دارد،اهمیت دادن
به این مهم و توجه به مسئله عقب ماندگان ذهنی نیز بر همین اساس گسترش یافت.
نیاز مبرم به پیشرفت علوم تجربی از یکسو و توجه زیاد به علوم انسانی و از
جمله روان شناسی و خصوصا روان شناسی کودک و بالاخره فعالیت های "آلفرد
بینه[1]" در زمینه ساختن اولین
آزمون هوشی و نشان دادن اختلافات هوشی بین انسان ها از دیگر سو، موجب گردید
تا قشر کم توان ذهنی به نحو بارزتری جلب توجه نموده، این پدیده از یک دید
علمی مورد پیگیری قرار گیرد.در حال حاضر در اکثر جوامع و ملل، این کودکان
در شرایط خاص نگهداری شده، در صورت امکان (با توجه به نقیصه و یا میزان کم
توانی ذهنی) تحت آموزش و توانبخشی قرار می گیرند. باید توجه داشت که در عصر
حاضر، نوع نگرش در مورد این کودکان در جوامع مختلف متفاوت است. بد نیست
نظری کوتاه به تاریخچه توجه به کم توانی ذهنی در ایران بیافکنیم. دین زرتشت
در ردیف اولین ادیانی است که کمک،ملاطفت و همراهی با کم توانی ذهنی را
عنوان می کند و دین اسلام با فرامین آسمانی اش در این زمینه مکمل تمام
توصیه هایی بوده که سایر ادیان در گذشته به آن اشاره نموده بودند(داورمنش ،
1385).
از آن
زمان ها تا حدود چند دهه اخیر، هیچگونه اقدام اجتماعی در جهت کمک به این
گروه از افراد جامعه در ایران صورت نگرفته بود.از حدود سی سال قبل با تشکیل
اولین مدرسه به نام "مرکز تربیت و هدایت روانی کودک" تدریجا توجه و حمایت
از معلولین در ایران به طور رسمی نضج گرفت و متعاقبا با تشکیل سازمان هایی
چون "انجمن ملی حمایت کودکان" "انجمن توانبخشی ایران" ، "انجمن حمایت ازعقب
ماندگان ذهنی" و ... همچنین بخشی از فعالیت های "وزارت آموزش و پرورش" ،
سعی شد تا هر چه بیشتر به مسائل این گروه از کودکان توجه گردد. بعد از
انقلاب هم با یکپارچه شدن سازمان های متفرق تحت یک پوشش به نام "سازمان
بهزیستی کشور" سعی گردید یک برنامه واحد به منظور سرویس دهی هر چه بیشتر به
معلولان جامعه، اقدامات عملی مفیدی به مورد اجرا درآید (داورمنش، 1385).
تعاریف کم توانی ذهنی
تاکنون
در هیچ یک از کتاب هایی که در مورد کم توانی ذهنی نوشته شده است، تعریف
جامع و کاملی که مورد تایید همه یا اکثریت متخصصین فن باشد، ذکر نشده است و
این مسئله بیشتر به خاطر پیچیدگی ماهیت کم توانی ذهنی است. نمی توان کم
توانی ذهنی را به عنوان پدیده ای مطلق تعریف کرد، بلکه بایستی آن را به
عنوان پدیده ای چند وجهی که وجوه مختلف آن به فیزیولوژی، روان شناسی،
پزشکی، تعلیم و تربیت و جامعه شناسی محدود می گردد، مورد بررسی قرار
داد.ذیلا سعی خواهد شد چند تعریف از کم توانی ذهنی که بیستر متداول بوده و
تایید گروه بیشتری را به همراه دارد، ذکر گردد (داورمنش، 1385).
طبق تعریف "تردگلد[2]"
محقق آمریکایی،کم توانی ذهنی عبارتست ازرشد ناقص ذهنی که شخص را در تطابق
یا سازش با محیط خود ناتوان ساخته،به طوری که بدون نظارت و کمک غیر قادر به
زندگی نمی باشد (تردگلد، 2000).